Ата-ананың шамадан тыс бақылауы.
Ата-ананың шамадан тыс бақылауы баланың дамуына, өзін-өзі бағалауына және дербестігіне әртүрлі әсер етуі мүмкін. Төменде оның негізгі салдары келтірілген:
1. Төмен дербестік
Егер бала үнемі ата-ананың қамқорлығында болса, ол өз бетінше шешім қабылдауды және қиындықтарды еңсеруді үйренбейді. Болашақта өз өміріне жауапкершілік алу оған қиын болады.
2. Жоғары мазасыздық және қателік жасаудан қорқу
Ата-анасы әр қадамын бақыласа, бала өз бетінше әрекет етуден қорқып, сәтсіздіктен немесе айыптаудан үрейленуі мүмкін. Бұл оның өзіне деген сенімсіздігіне және мазасыздығына әкеледі.
3. Өзін-өзі бағалаудың төмендігі
Егер балаға ештеңені өздігінен істеуге мүмкіндік берілмесе, ол өзін қабілетсіз, ақымақ немесе жеткіліксіз сезінуі мүмкін. Бұл оның болашағына да әсер етіп, оны өзгелердің пікірі мен мақұлдауына тәуелді етуі мүмкін.
4. Қарсылық немесе тұйықтық
Кейбір балалар шамадан тыс қамқорлыққа қарсы шығып, агрессивті, жасырын немесе жанжалшыл болуы мүмкін. Басқалары, керісінше, енжар және мойынсұнғыш болып, «бұйрықпен» өмір сүруге үйреніп кетеді.
5. Қарым-қатынас пен бейімделу қиындықтары
Егер бала барлық мәселелерден қорғалса, ол басқа адамдармен қарым-қатынас жасауды, жаңа жағдайларға бейімделуді (мектеп, университет, жұмыс) қиын қабылдайды. Қақтығыстарды шешу және жеке шекарасын қорғау оған қиын болады.
Ваучер Жеке кабинетке кіру
Ата-ананың табельді тексеруі
Шарт жасасу үшін мектепке дейінгі ұйымды таңдау
Ата-ана — Ваучер алғаннан кейін мектепке дейінгі ұйымға қабылдау
Ваучердің кезегіне қоюға электрондық өтініш беру
ВАУЧЕР.Лист ожидания.Инструкция.КАЗ (через ЛК)
Балабақша тәртібі.
Балабақшадағы күн тәртібі: қандай болуы керек?
Балаңызды балабақшаға бергенде, ата-аналар оның жаңа күн тәртібіне үйрене алатынына және ұжымға бейімделетініне алаңдайды. Кейбіреулер тіпті мектепке дейінгі мекемеде белгілі бір тәртіптің не үшін қажет екенін түсінбейді.
Бұл мақалада біз күн тәртібін қалай ұйымдастыру керектігін, оның балаға қандай пайдасы бар екенін және ата-аналар баланы балабақшаға қалай дайындай алатынын қарастырамыз.
Күн тәртібі қандай қағидаларға негізделеді?
Балабақшадағы күн тәртібін балалар физиологиясы мен психологиясы саласындағы мамандар жасайды. Оның негізгі мақсаты – баланың барлық қажеттіліктерін қанағаттандыру және денсаулығын сақтау. Сондықтан «тәртіп» сөзі ата-аналарды қорқытпауы керек – барлық процестер баланың жайлылығы мен әл-ауқатына бағытталған.
Күн тәртібін құру кезінде мамандар СанПиН нормаларын басшылыққа алады.
Негізгі қағидалар:
1. Жас ерекшеліктеріне сәйкестік. Балалар жас ерекшеліктеріне қарай топтарға бөлінеді, өйткені олардың қажеттіліктері жыл сайын өзгереді. Мысалы, кішкентай балалар белгілі бір іс-әрекетпен 10 минуттан артық айналыса алмайды, тамақ ішуге, ұйқыға және серуенге көбірек уақыт қажет. Ортаңғы топта сабақ ұзақтығы – 20 минут, ал даярлық тобында – 30 минут.
2. Ритмикалық ұйымдастыру. Күні бойы әртүрлі іс-әрекеттер мен олардың ұзақтығы кезектесіп отырады. Балабақшада таңғы астан кейін сабақтар өткізіледі, ал түскі астан кейін – ұйқыға уақыт бөлінеді.
3. Циклділік. Негізгі әрекеттер күн сайын бір уақытта қайталанады: тамақтану, гигиеналық шаралар, серуен, ұйқы, оқу және шығармашылық сабақтары. Бірақ күн тәртібінің бірсарынды болмауы үшін тәрбиешілер ойын элементтерін қосады.
4. Іс-әрекеттерді кезектестіру. Балалардың ақыл-ой жүктемесі мен физикалық белсенділігі үйлесімді болуы керек. Міндетті түрде күндізгі ұйқы қарастырылған, себебі демалыссыз бала мазасыз немесе шаршаңқы болуы мүмкін.
5. Іс-әрекеттердің жүйелілігі. Барлық процестер логикалық ретпен жүреді. Мысалы, түскі асқа дайындалу үшін алдымен қол жуу керек, ал серуенге шығу үшін – киіну қажет. Мұндай жүйелілік балаларды жоспарлауға үйретеді.
Балабақшадағы күн тәртібіндегі негізгі іс-әрекеттер
Баланың физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, күн тәртібі әртүрлі іс-әрекеттерден тұрады: ойын, шығармашылық, музыкалық, қозғалыс, танымдық-зерттеушілік және өзіне-өзі қызмет көрсету дағдыларын дамытуға бағытталған шаралар.
Балабақшадағы негізгі күн тәртібі
1. Таңертеңгі қабылдау және тексеру. Балаларды қабылдау кезінде медбике олардың денсаулығын тексереді, ал тәрбиеші ата-аналардан баланың көңіл-күйі мен жағдайы туралы сұрайды.
2. Таңғы жаттығу. Шағын жаттығу баланы сергітеді, оны жаңа күнге дайындайды.
3. Тамақтануға дайындық. Балалар қолдарын жуып, өз орындарына отырады. Даярлық тобында балалар үстел жабдықтауға көмектеседі.
4. Тамақтану. Мемлекеттік балабақшаларда күніне төрт рет тамақ беріледі: таңғы ас, түскі ас, түстен кейінгі ас және кешкі ас (егер бала ұзақ уақытқа қалса).
5. Ойын әрекеті. Ойын – мектепке дейінгі балалардың негізгі іс-әрекеті. Ол қиялды, ойлау мен талдау қабілетін дамытады.
6. Білім беру қызметі. Балаларға әртүрлі бағыттар бойынша сабақтар өткізіледі: шығармашылық, музыка, спорт, моторика дамыту, мектепке даярлау.
7. Физикалық даму жаттығулары. Жазда – ашық ауада, қыста – спорт залында өткізіледі. Жоғарғы топтарда 30 минутқа, кіші топтарда 15 минутқа созылады.
8. Музыкалық сабақтар. Балалар ән айтып, музыка тыңдап, мерекелерге дайындалады.
9. Серуенге дайындық. Кіші топтарда тәрбиеші киінуге көмектеседі, ал ересек балалар өздігінен киінеді.
10. Серуен. Жазда – 2 сағат, күзде және қыста – 1 сағат. Балабақшада екі рет серуендеу қарастырылған: түске дейін және кешке.
11. Ұйқыға дайындық. Әр баланың жеке төсегі мен төсек орны бар. Ұйықтар алдында тыныш ойындар ойнайды немесе тәрбиеші ертегі оқиды.
12. Күндізгі ұйқы. Баланың жүйке жүйесі мен миы демалып, жаңа күш жинайды.
13. Ортақ әрекет. Балалар бірге шығармашылық жұмыстармен айналысады, сурет салады, оқиды. Бұл ұжымдық қарым-қатынасты дамытады.
14. Өзіндік әрекет. Бала өзіне ұнайтын іспен шұғылданады, бұл оның қиялы мен тәуелсіздігін дамытады.
Күн тәртібінің жас ерекшеліктеріне байланысты айырмашылықтары
Мемлекеттік балабақшаларда балалар жас ерекшеліктеріне қарай топтарға бөлінеді:
Кіші топ: 2-3 жас
Ортаңғы топ: 3-4 жас
Ересек топ: 4-5 жас
Даярлық тобы: 5-6 жас
Күн тәртібінде кішігірім айырмашылықтар болуы мүмкін:
Кіші топта сабақтар 10 минутқа дейін, ал даярлық тобында – 20-30 минутқа созылады.
Кіші топта тамақтануға және серуенге дайындыққа көбірек уақыт беріледі.
Ұйқы кіші топта 12:30-15:00 аралығында, ал ересек балалар үшін 13:00-15:00 аралығында.
Күн тәртібінің балаға пайдасы
Кейбір ата-аналар күн тәртібі баланы шектейді деп ойлайды, бірақ шын мәнінде, керісінше. Тұрақты режим баланың өзін-өзі ұйымдастыруына көмектеседі, мектепке бейімделуін жеңілдетеді.
Күн тәртібі денсаулықты нығайтады, шаршаудың алдын алады, пайдалы әдеттерді қалыптастырады. Әр түрлі іс-әрекеттердің кезектесуі баланың миын теңгерімді түрде дамытады.
Баланы балабақшадағы режимге қалай дайындауға болады?
1. Балабақшадағы режимді алдын ала біліп, оны үйде біртіндеп енгізіңіз.
2. Балаңызды өз бетінше киінуге, қолын жууды ұмытпауға үйретіңіз.
3. Баламен бірге таза ауада жеткілікті уақыт өткізіңіз.
4. Баланы шығармашылыққа баулыңыз – сурет салу, мүсіндеу, қолөнер жасау.
5. Кітап оқып, оның пікірін білдіруге мүмкіндік беріңіз.
Күн тәртібіне біртіндеп үйрету баланың балабақшаға бейімделуін жеңілдетеді және оның жаңа кезеңге дайын болуына көмектеседі.
Егер балада сөйлеу бұзылыстары болса.
Сөйлеу бұзылыстары – бұл баланың сөйлеу аппараты арқылы айналасындағы адамдармен қарым-қатынас жасауында қиындықтарға тап болатын жағдай. Ол әртүрлі түрде көрініс табады: дыбыстарды дұрыс айтпау, тұтығу, баяу сөйлеу, сөздің бөліктерін жұтып қою және мұрын арқылы сөйлеу. Сөйлеу мәселелері туабітті болуы мүмкін (егер сөйлеу аппаратының дамуында ауытқулар болса) немесе жарақаттар, күйзелістер, аурулар нәтижесінде кейіннен пайда болуы мүмкін.
Баланы тыңдаңыз
Сөйлеу қабілетінің бұзылыстарының алғашқы белгілері ерте жаста байқалады. Ата-аналар баланың дамуына мұқият назар аударып, оның дыбыстар мен дауыстарға реакциясын бақылауы керек. Бала алғашқы айларынан бастап сыртқы ортаға жауап беруге белсенді әрекет жасайды:
Алғашқы 3 айда – дауысты дыбыстарды («у», «а») айтуға талпынады, гуілдей бастайды.
6 айға дейін – дыбыстық реакциялары саналырақ бола түседі: жаңа дыбыстар қосылады, интонация өзгереді, қарым-қатынас уақыты ұлғаяды, күлу реакциясы қалыптасады.
9 айға қарай – ересектерді дауыспен шақыруды үйренеді, естігенін қайталауға тырысады, қарапайым сөздерді («па-па», «ба-ба») қайталайды.
1 жасқа жақын – бірнеше сөздерді өз бетінше айтып, қарапайым өтініштерге жауап береді (мысалы, шақырғанда келу, құшақтау, сүю).
Кейін – ана тілін біртіндеп меңгеру процесі басталады.
Егер қандай да бір кезеңде бала жас ерекшелігіне сай дамымаса, педиатрға қаралып, алғашқы кеңес алу қажет. Дәрігер тексеру тағайындап, нәтижесіне қарай қорытынды жасайды.
Баламен сөйлесіңіз
Сөйлеу аппараты дұрыс қалыптасу үшін баланың басқа адамдармен қарым-қатынасы маңызды. Баланың жанында әрдайым дұрыс, байыпты және сауатты сөйлейтін үлгі болуы керек. Сөздік қорды қиын сөздермен немесе ғылыми терминдермен шамадан тыс жүктеудің қажеті жоқ. Балалар ата-аналары мен жақындарынан сөйлеу үлгісін алады, сондықтан үлкендер сөйлеген кезде абай болуы тиіс. Сөйлеу қарқыны жұмсақ және ұстамды болуы керек, себебі шамадан тыс қатты немесе жылдам сөйлеу балаға үрей туғызуы мүмкін.
Қайда жүгінуге болады?
Егер бала қарым-қатынасқа қызығушылық танытпаса, тек жеке дыбыстарды айтса немесе сөздердің соңын жұтып қойса, логопедке қаралу қажет. Логопед баланың сөйлеуінің кешеуілдеу себебін анықтап, оңтайлы емдеу әдісін тағайындайды. Кейбір жағдайларда сөйлеуді түзету үшін бірнеше курс қажет болуы мүмкін. Егер сөйлеу бұзылыстары ауру салдарынан туындаса, ұзақ мерзімді терапия талап етіледі.
Емханаға бару
Сөйлеуді қалыпқа келтіру осы қадамнан басталады. Егер бала сөйлеу дағдыларын меңгермесе, әлеуметтік ортаға бейімделуі қиындайды, оқу мен достарымен қарым-қатынаста қиындықтар туындауы мүмкін. Сондықтан уақытында көмек көрсету өте маңызды.
Алдымен терапевт-дәрігерге қаралу керек. Ол алғашқы тексеру жүргізіп, қажет болса, психолог, невролог, нейропсихолог (егер сөйлеу күйзеліс, жарақат немесе туа біткен ауру салдарынан бұзылған болса), дефектолог, логопед сияқты мамандарға жолдама береді. Талдаулар мен тестілер нәтижесінде мамандар сөйлеуді түзету әдістемесін таңдап, балаға арнайы сабақтар өткізеді.
Коррекциялық топтар
Кейбір жағдайларда мамандар арнайы мекемелерге жүгінуді ұсынады. Мұндай орталықтарда сөйлеу бұзылыстарын түзетуге арналған арнайы бағдарламалар қолданылады, олар әр баланың ерекшелігін ескере отырып жасалған. Бұл әдістер тиімділігін дәлелдеген.
Психотерапевтік тәсілдер
Сөйлеу бұзылыстарын жеңіл ойын түрінде түзететін және баланың сөздік қорын байытатын психотерапевтік әдістер бар. Оларға когнитивтік және сенсорлық интеграция, жеке немесе топтық сабақтар, арт-терапия және басқа да әдістер жатады. Бұл тәсілдер жүйке жүйесіне жан-жақты әсер етіп, оң нәтиже береді.
Үйдегі атмосфераны қолдау
Ата-аналарға маңызды ереже – үйде баланың балабақшада, мектепте немесе түзету сабақтарында алған білімдеріне сәйкес орта қалыптастыру. Егер үйдегі және сыртқы ортадағы ақпарат қатты өзгеше болса, бала шатасып, меңгерген дағдыларын жоғалтуы мүмкін. Үлкендер өздерінің сөйлеу мәнерін, сөйлеу қарқынын, интонациясын мұқият бақылауы қажет. Түсінікті, байыпты және анық сөйлеу – балаға жақсы үлгі болады.
Мектепке дейінгі жастағы баланы балабақшаға дайындау.
Мектепке дейінгі жастағы баланы балабақшаға дайындау – бұл стрессті азайтып, бейімделуді жеңілдететін маңызды кезең. Міне, бірнеше кеңес:
1. Балабақша туралы әңгімелесу: Балаға не күтіп тұрғанын айтып беріңіз. Күннің қалай өтетінін, басқа балалармен ойнайтынын, қызықты істермен айналысатынын, түскі ас ішетінін және демалатынын сипаттаңыз.
2. Балабақшаны аралау: Егер мүмкіндік болса, балаңызбен бірге балабақшаға алдын ала барыңыз. Оған ойын алаңын, топты көрсетіңіз, тәрбиешімен таныстырыңыз.
3. Күн тәртібі: Балабақшадағы күн тәртібіне біртіндеп үйретіңіз. Бұл балаңызға жаңа тәртіпке бейімделуге көмектеседі.
4. Өзін-өзі күту дағдыларын дамыту: Балаңызды негізгі өзін-өзі күту дағдыларына үйретіңіз: киіну, аяқ киім кию, дәретхананы пайдалану, қол жуу.
5. Қоштасу ойындары: Балаңыздың сіздің қайтып оралатыныңызды түсінуі үшін қоштасу және қайта қосылу ойындарын ойнаңыз.
6. Қысқа уақытқа бөлу: Балаңызды басқа ересектермен (әжелер, күтушілер) қысқа уақытқа қалдыра бастаңыз, сонда ол сіздің жоқ болуыңызға үйренеді.
7. Позитивті көңіл күй қалыптастыру: Балабақша туралы жағымды эмоциялармен айтыңыз, балабақшаға байланысты балалық шағыңыздағы естеліктеріңізді бөлісіңіз.
8. Заттарды дайындау: Балаңызбен бірге балабақшаға алып баратын заттарын жинаңыз, бұл сүйікті ойыншық немесе үйді еске салатын зат болуы мүмкін.
9. Эмоцияларды талқылау: Балаңызға мұң немесе қорқыныш сезінуі мүмкін екенін айтып, бұл қалыпты жағдай екенін түсіндіріңіз. Бұл сезімдердің өтпелі екенін және оны жаңа достар мен қызықты іс-шаралар күтетінін түсіндіріңіз.
10. Қолдау мен шыдамдылық: Бейімделуге уақыт қажет болуы мүмкін екенін есте сақтаңыз. Балаңызды қолдаңыз, тыңдаңыз және сезімдерімен күресуге көмектесіңіз.
Ең бастысы – балаңызға балабақша – бұл қуанышпен баруға болатын қауіпсіз және қызықты орын екенін түсінуге көмектесу.